Observatorium (1977), Robert Morris. Foto: Gert Schutte

Meer over Observatorium

Net buiten Lelystad creëerde de Amerikaanse kunstenaar Robert Morris (Kansas City, VS, 1931 - Kingston, VS, 2018) het eerste Land Art project in Flevoland. Morris ontwierp het Observatorium oorspronkelijk voor de openluchttentoonstelling Sonsbeek buiten de perken in 1971. Deze manifestatie met oud-Stedelijk Museum directeur Wim Beeren als curator liet de internationale tendensen in de beeldhouwkunst zien.

In 1971 werden vooraanstaande Land Art-kunstenaars uit Nederland en de Verenigde Staten uitgenodigd om verspreid in heel Nederland sitespecific werk te maken. Morris realiseerde zijn kunstwerk in de duinen bij Velsen. Na deze tentoonstelling werd het werk afgebroken en een jaar later werd een nieuwe locatie gevonden in Flevoland. Het nieuwe weidse polderlandschap was een uitermate geschikte plek voor grootschalige en monumentale Land Art-projecten. Daarom stelde de ingenieurs van de Rijksdienst IJsselmeerpolders (RIJP), de voorloper van Rijkswaterstaat, in 1977 een kavel ter beschikking voor het Observatorium van Morris. (1)

Observatorium bestaat uit twee concentrische aarden wallen. In deze cirkels zijn drie v-vormige uitsparingen gemaakt die een blik werpen op het open polderlandschap. Door het middelste stalen vizier is aan het begin van de lente en de herfst, wanneer de dag en de nacht even lang zijn, de zonsopkomst te zien. Aan weerszijden van dit vizier, aan de noordoostelijke en de zuidoostelijke zijde van de cirkels, liggen twee stenen wiggen. Door de linker wig (aan de noordoostelijke zijde) is de zonsopkomst te zien op 21 juni, de langste dag. De zonsopkomst door het rechter vizier kondigt op 21 december de winter en de langste nacht aan. Hoewel er op het land van de nieuw gecreëerde polders van Flevoland relatief weinig tijd verstreken is, is het verloop van tijd het onderwerp van Morris's Land Art-project. (2)

Net als andere kunstenaars in de jaren zeventig was Morris gefascineerd door prehistorische monumenten. In de tijd dat Morris het Observatorium ontwierp, werd Stonehenge (Wilthshire, Groot-Brittannië) een belangrijk bedevaartsoord. Het Observatorium roept spiritualiteit en mysterie op. Door een moderne versie van het prehistorische megalithische monument Stonehenge te creëeren, biedt Morris Lelystad een plek voor nieuwe rituelen met eeuwenoude en universele associaties. (3)


Robert Morris is een belangrijke en veelzijdige kunstenaar en kunstcriticus. In de jaren zestig verliet hij de traditionele media en ging met meer efemere materialen als spiegels, textiel, afval, stoom en aarde werken. (4) Morris legde zich toe op performancekunst, installaties en Land Art. Hij geldt als één van de belangrijkste theoretici van het minimalisme maar heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de stroming Land Art die in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw in Amerika ontstond.

Meer zien?

Werk van Robert Morris in de collectie van het MoMA

Bekijk de aflevering van Omroep Flevoland met Jord den Hollander over het Observatorium

Het Flevo-Landschap: wat de aanwezigheid van het Observatorium betekent voor dieren als de haas en de buizerd

Observatorium 21 juni 2019, foto: Martine van Kampen

Noten:


(1) Martine Spanjers & Annick Kleizen (red.), (2007), De Collectie Flevoland, p. 151-153, Museum De Paviljoens.
(2) Amy Dempsey, (2006), Destination Art, p. 114-115
(3) De stichting Zonnewende Flevoland organiseert jaarlijks op de zaterdagochtend rond de datum 21 juni het Sunsation Festival in het Observatorium van Robert Morris. Tijdens het festival wordt met poëzie, muziek, theater en beeldende kunst de zomerzonnewende gevierd. Voor meer informatie: www.festivalsunsation.nl
(4) Jeffrey Kastner & Brian Wallis, (1998), Land and Environmental Art, p.292

Feiten en cijfers:

Locatie: Swifterringweg (hoek Houtribweg, bereikbaar via vanaf Klokbekerweg of Edelhertweg), Lelystad
Materiaal: aarde, water, gras, schelpen, staal, graniet, hout
Afmetingen: omtrek 91 meter
Het Observatorium bevindt zich op terrein dat in eigendom en beheer is van het Flevo-landschap.